Możliwość korzystania z pomocy społecznej uwarunkowana jest spełnieniem określonych w przepisach przesłanek. Dotyczyć one mogą samego wnioskodawcy, ale również jego rodziny. Zaliczyć do nich należy:
- spełnienie kryterium dochodowego ( zwłaszcza w przypadku świadczeń pieniężnych)
- pozostawanie w trudnej sytuacji życiowej ( np.: ubóstwo, bezrobocie, czy niepełnosprawność)
Organ wydający orzeczenie w sprawie przyznania świadczenia, zarówno pieniężnego jak i niepieniężnego, zobowiązany jest przy tym uwzględnić ogólne zasady przyznawania pomocy społecznej. Ich niespełnienie może skutkować odmową udzielenia pomocy.
Kryterium dochodowe. Ogólne zasady ustalania dochodu.
Ustawa o pomocy społecznej w art.8 Ustawy o pomocy społecznej definiuje własne, autonomiczne uregulowania dotyczące określenia kryterium dochodowego. Ustawa nie dopuszcza interpretacji dochodu tożsamego z przepisami podatkowymi.
Kryterium dochodowe dla cudzoziemców.
Zastosowano tu zasadę równego dostępu do świadczeń. Cudzoziemców mających prawo pobytu na terytorium Rzeczypospolitej w świetle Ustawy o pomocy społecznej traktuje się jak obywateli polskich. Zasada ta odnosi się również do Obywateli Unii Europejskiej i polega na tym, że świadczenia z pomocy społecznej przysługuj a im na takich samych zasadach, jak obywatelom polski.
Dochód w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej.
Art. 8 Ustawy o pomocy społecznej definiuje, iż dochód dla potrzeb pomocy społecznej uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na rodzaj i tytuł, jeśli ustawa nie stanowi inaczej pomniejszonej o:
- miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
- składki na ubezpieczenia zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu finansowanym ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach,
- kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.
Do wyżej wymienionego katalogu nie wlicza się:
- jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego,
- zasiłku celowego,
- pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanych na podstawie ustawy o systemie oświaty,
- wartości świadczenia w naturze,
- świadczenia przysługujące osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych,
- świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w Ustawie o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz o osobach represjonowanych z powodów politycznych,
- dochodów z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego.
Konstrukcja enumeratywnego wyliczenia dochodów oraz wyłączeń skutkuje tym, że w sposób uznaniowy nie wolno ich rozszerzać o innego rodzaju otrzymywane świadczenia, które w powyższym katalogu nie zostały ujęte.
Na gruncie przepisów Ustawy o pomocy społecznej mnie ma znaczenia, w jaki sposób osoba uprawniona do zasiłku czy tez wnioskująca o jego przyznanie zarządza swoim dochodem. Nie ma zatem znaczenia, czy mogła nim realnie dysponować, czy też zobowiązana była do pokrycia zobowiązań takich jak spłatę pożyczki, kredytów czy tez innych należności.
W orzecznictwie podkreśla się, że katalog obciążeń pomniejszających dochód oraz katalog przychodów odliczanych od dochodów są zamknięte. Nie obejmują one kwot uzyskanych z tytułu pożyczki. W żadnym przepisie ustawy nie postanowiono, że kwota pożyczki nie podlega zaliczeniu do dochodu ani, że kwota ta podlega odliczeniu od dochodu.
Pomoc społeczna jest instytucją publiczną mająca na celu zapewnienie niezbędnych środków utrzymania osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej, które nie dysponują środkami finansowymi na poziomie ustalonego kryterium dochodowego – w dacie wnioskowania. W związku z tym, nie ma znaczenia tytuł źródło uzyskiwania tych środków, pożyczka, podobnie jak kredyt, jest bowiem przychodem mogącym stanowić źródło utrzymania w okresie dysponowania kwoty z zaciągniętego zobowiązania. Dlatego kwoty w kredytów i pożyczek wydatkowanych na podstawowe utrzymanie stanowią z punktu widzenia ustawy o pomocy społecznej przychód podlegający wliczeniu do dochodu. Kwoty uzyskane z pożyczek i kredytów kreują dochód , nie zmniejszając go, a więc kwoty te organ administracji publicznej winien uwzględniać przy ustalaniu dochodu osoby ubiegającej się o przyznanie zasiłku z pomocy społecznej.
W sądownictwie ukształtowało się stanowisko kwota odszkodowania majątkowego wypłaconego poszkodowanemu będącemu beneficjentem pomocy społecznej nie podlega wliczeniu do dochodu, od którego zależy prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Ponieważ kwota odszkodowania w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ze zwolnienia od opodatkowania podatkiem dochodowym, to tym samym nie jest spełniona jedna z przesłanek dla dochodu określonych w ustawie o systemie pomocy społecznej. Dodać należy, że odszkodowane nie stanowi przysporzenia majątkowego. Odszkodowanie ma bowiem charakter kompensacyjny, ma na celu wyrównanie doznanej w skutek jakiegoś zdarzenia szkody majątkowej. Wypłata więc odszkodowania beneficjentowi pomocy społecznej pozostaje bez wpływu na wysokość osiąganego dochodu.
W orzecznictwie pojawiło się również pytanie, czy kwoty dotacji otrzymane na założenie i prowadzenie działalności gospodarczej należy traktować jako dochód. Jednoznacznie stanowisko sądów wskazuje, że dotacje pozyskane m.in. z urzędu pracy, czy środków unii europejskiej nie stanowią dochodu rodziny. Bezsprzeczny jest pogląd, że za dochód uznane zostaną środki pozyskane z prowadzenia tej działalności gospodarczej. Zdaniem sądu beneficjent nie może środków dotacji na założenie i prowadzenie działalności gospodarczej inaczej niż przewiduje umowa na dofinansowanie. Mając na uwadze charakter tej pomocy, nie może ich wykorzystać inaczej, w tym na cele bytowe, związane z utrzymaniem swojej rodziny.
Analiza orzecznictwa w zakresie ustalania dochodu osoby wnioskującej i jej rodziny, każdorazowo należy przeanalizować:
- zasiłek pielęgnacyjny i dodatek mieszkaniowy,
- uzyskane pożyczki i kredyty,
- jednorazowe odszkodowanie i zadośćuczynienie,
- rentę odszkodowawczą,
- pomoc stypendialną,
- kwotę dopłaty wynikającą z tytułu zamiany mieszkania,
- kwote uzyskaną z ze sprzedaży nieruchomości oraz umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości,
- zwrot nadpłaconego podatku.
